Mijają kolejne miesiące 2020 roku naznaczone stanem epidemii COVID-19 i kampanią wyborczą przed wyborami Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Dużo w tym czasie zapadło decyzji Rządu i wiele było obietnic Polityków. Z niepokojem zauważam, że nie ma w nich miejsca dla rozwiązywania realnych problemów lokalnych społeczności. Na dwa tygodnie przed wyborami Politycy wciąż mówią tylko o sobie, nadal słyszymy straszenie skutkami ewentualnej zmiany władzy.
Coraz głośniej i odważniej w katolickim Kraju mówi się o potrzebie wartościowania Mieszkańców, dzielenia Ich na ludzi i Tych, którzy nie są równi ludziom normalnym. Nie ma w kampanii wyborczej miejsca na debatę o naprawie finansów gminnych, których stan w latach 2018–2020 uległ drastycznemu pogorszeniu. Nie ma miejsca na dyskusję o realizacji zbiorowych potrzeb Mieszkańców na poziomie lokalnym. Rząd i Politycy wciąż nie reagują na sygnały przekazywane z poziomu gmin. List otwarty w sprawie sytuacji w finansowaniu gminnych zadań z zakresu oświaty i wychowania przedszkolnego, jaki w styczniu skierowałem do 13 Parlamentarzystów z naszego okręgu wyborczego, wciąż jest bez odpowiedzi. Z podobną jak na razie sytuacją (z małymi wyjątkami) spotkał się kwietniowy list do Parlamentarzystów w sprawie zmian systemu organizacji odbioru odpadów komunalnych z posesji Mieszkańców. Od jesieni ubiegłego roku w Biuletynie Samorządu Gminy Zamość i na gminnej stronie internetowej zamieszczam niepokojące informacje o stanie gminnych finansów. Polityków to jednak nie interesuje. Nikt nie zadzwoni, nie porozmawia z wójtem największej gminy wiejskiej województwa lubelskiego. To moim zdaniem również skutek tego, że medialny i polityczny przekaz publiczny przesłania nam lokalną rzeczywistość (Mieszkańcom, także Samorządowcom z poziomu gmin). Pozwalamy sobie narzucić narrację, że wójt mówiący i piszący o gminnych sprawach to polityczne zaangażowanie. Boimy się (Samorządowcy), nie potrafimy, a może nie chcemy, o lokalnych wyzwaniach mówić jednym mocnym głosem. Nic więc dziwnego, że Politycy w kolejnej kampanii wyborczej nie zauważają realnych problemów Mieszkańców Gmin i Sołectw. W miesiącu listopadzie powrócimy w Gminie Zamość do dyskusji co zrobić ze szkołami i jakie autobusy MZK mają jeździć po Gminie. Nic się nie
zmieniło – jesteśmy w tym samym miejscu, co przed rokiem. Politycy widzą sprawy inaczej, nie chcą rozmawiać, według Nich wszystko jest tak, jak być powinno. Wciąż możemy to jeszcze zmienić, zmusić Polityków do zejścia z obłoków na ziemię. Nic jednak samo się nie stanie. Musimy przypomnieć Politykom, że kampania wyborcza i wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej to także czas na debatę o realnych ludzkich problemach widocznych jak na dłoni w lokalnych gminnych wyzwaniach. Lokale wyborcze w dniu 28 czerwca otwierane są dla Nas, Mieszkańców Miast, Gmin i Sołectw.
Stan wywołany epidemią COVID-19 spowodował przesunięcie w czasie terminu debaty nad RAPORTEM O STANIE GMINY ZAMOŚĆ i decyzji dotyczącej absolutorium dla Wójta. Finalnie będzie to miało miejsce w trakcie obrad Rady Gminy w ostatni czwartek sierpnia. Raport o stanie Gminy upubliczniony zostanie na początku lipca. To dużo czasu na analizę stanu realizacji gminnych zadań i ocenę miejsca, w jakim jesteśmy. Materiałami zamieszczanymi w Biuletynie Samorządu Gminy Zamość chcę zainteresować Mieszkańców gminnymi wyzwaniami i otoczeniem podejmowanych decyzji. Moja wiara, że zainteresuje to także Polityków, jest już niewielka.
Rozpocznę od oceny stanu gminnych finansów. Jest to bardzo indywidualne spojrzenie na stan rzeczy z uwagi na szerokie możliwości wyboru punktów odniesienia niezbędnych do jej przeprowadzenia. Oczywistym jest, że w ogólnym założeniu chodzi o ocenę możliwości zaspokajania zbiorowych potrzeb Mieszkańców tworzących samorządową gminną wspólnotę. Takie rozumienie zagadnienia niczego jednak nie ułatwia i nie upraszcza, gdyż ustawowy katalog zadań własnych Gminy jest bardzo szeroki, a zakres ich realizacji ograniczają możliwości strony dochodowej budżetu. Przyszłość i rozwój Gminy Zamość powiązane są ściśle z jakością życia jej Mieszkańców, rozwojem budownictwa jednorodzinnego i aktywnością gospodarczą, a to z kolei ze stanem infrastruktury technicznej. Dlatego w RAPORCIE O STANIE GMINY ZAMOŚĆ skupiłem się na ocenie stanu gminnych finansów poprzez możliwości realizacji zadań inwestycyjnych. Pieniądze wyniku finansowego budżetu (wiersz nr 4 tabeli nr 1) można jednak przeznaczyć także na finansowanie innych potrzeb Mieszkańców, np. funkcjonowanie komunikacji podmiejskiej.
Tabela nr 1 obrazuje możliwości realizacji zadań inwestycyjnych ze środków własnych budżetu Gminy (wiersz nr 4) oraz ich uzależnienie od poziomu dochodów bieżących (wiersz 1), wydatków bieżących (wiersz 2) oraz rozchodów (wiersz 3). Materiał do analiz daje porównanie wierszy nr 4, 4.1 i 4.2 (tabeli nr 1). Skutek porównania wyników finansowych lat 2017 i 2020 jest niepokojący i przekłada się na dotychczasowy brak prac Organów Gminy nad założeniami inwestycyjnymi gminnych budżetów samorządowej kadencji 2019 – 2023. Trudno w tych warunkach odpowiedzialnie planować. Wzrost dochodów bieżących własnych budżetu o 12 930 799 zł i równoczesne zmniejszenie kwoty środków przeznaczanych na inwestycje o 4 815 570 zł nie pozwalają pozytywnie myśleć o przyszłości. Przyczyna takiego stanu rzeczy tkwi w porównaniu informacji zawartych w wierszach nr 1.1, 2.1 i 3.1 (tabela nr 1). Sytuacja, którą obrazuje wiersz 4.2 w kolumnie dotyczącej roku 2020 może wydawać się mało wiarygodna, gdyż jest wynikiem porównania księgowego wykonania budżetu 2019 roku i będącego w trakcie realizacji budżetu 2020 roku. To fakt, ale gdy porównamy dane dotyczące projektowania i wykonania budżetu 2019 roku, to różniły się one o +1 614 059 zł. Można podobną poprawkę uwzględnić w analizach i ocenach. Trzeba jednak pamiętać o już teraz widocznych problemach z realizacją planowanych dochodów bieżących własnych budżetu 2020 roku.
Problemem gminnych finansów lat 2018–2020 jest znaczny wzrost wydatków bieżących własnych, który nie jest równoważony odpowiednim do wzrostu wydatków wzrostem dochodów bieżących własnych. Ma to oczywiste przełożenie na poziom środków przeznaczanych na inwestycje. Taki wniosek wynika z analizy tabel nr 2 i 3.
- W latach 2015–2017 dochody bieżące własne budżetu wzrosły w stosunku do roku 2014 o kwotę 8 290 518 zł. W tym samym okresie wydatki bieżące własne w stosunku do roku 2014 wzrosły o kwotę 5 200 511 zł. Różnica to + 3 090 007 zł.
- W latach 2018–2020 dochody bieżące własne budżetu wzrosły w stosunku do roku 2017 o kwotę 13 103 069 zł. W tym samym okresie wydatki bieżące własne w stosunku do roku 2017 wzrosły o kwotę 14 868 591 zł. Różnica to – 1 765 522 zł.
Tabela nr 3 obrazuje nie tylko wzrost wydatków bieżących budżetów Gminy lat 2015–2020. Ważnym dla oceny sytuacji w gminnych finansach jest pokazany w niej wzrost wydatków w realizacji zadań z zakresu oświaty i wychowania przedszkolnego, oraz relacje jakie zachodzą pomiędzy wzrostem tych wydatków i wzrostem wydatków bieżących własnych ogółem.
W latach 2016–2017 wzrost wydatków oświatowych stanowił 21,28% wzrostu wydatków ogółem, a w latach 2018–2019 aż 58,41% (wiersz 2.4).
Powyższe zestawienia warto uzupełnić o porównanie wzrostu szkolnych i przedszkolnych wydatków bieżących ze wzrostem subwencji oświatowej przekazywanej z budżetu Państwa, będącej częścią dochodów bieżących budżetu Gminy – tabela nr 4 wiersze 1.2 i 2.4. Wynik tego porównania to kwota – 5 896 584 zł. Oceny sytuacji nie poprawia wiersz nr 2.1 obrazujący spadek udziału środków budżetu Państwa w finansowaniu zadań tego zakresu z 75,31% w 2017 roku do 65,85% w 2019 roku.
Warto powyższe analizy uzupełnić o porównanie wzrostu wydatków bieżących własnych budżetu ze wzrostem dochodów bieżących własnych przekazywanych Gminie z budżetu Państwa. Wynika z nich wyraźnie, że wzrost wydatków budżetów lat 2018–2020 jest większy od wzrostu dochodów tego okresu otrzymywanych z budżetu Państwa, co znacząco uszczupliło środki przeznaczone na rozwój Gminy, w tym na inwestycje. Popatrzmy jeszcze raz na tabelę nr 2.
- W latach 2015–2017 dochody bieżące własne budżetu Gminy przekazywane z budżetu Państwa wzrosły w stosunku do roku 2014 o kwotę 6 338 148 zł. W tym samym okresie wydatki bieżące własne w stosunku do roku 2014 wzrosły o kwotę 5 200 511 zł. Różnica + 1 137 637 zł to dodatkowe środki na inwestycje związane z budową dróg, chodników, wodociągów, oświetlenia ulicznego, itp.
- W latach 2018–2020 dochody bieżące własne budżetu Gminy przekazywane z budżetu Państwa wzrosły w stosunku do roku 2017 o kwotę 8 792 557 zł. W tym samym okresie wydatki bieżące własne budżetów w stosunku do roku 2017 wzrosły o kwotę 14 868 591 zł. Różnica to – 6 076 134 zł.
Ocena stanu gminnych finansów wypadła mało optymistycznie. To skutek sytuacji jaka wytworzyła się w gminnych budżetach lat 2018–2019, a jej negatywny wpływ na gminne gospodarowanie uwidoczniony został w sposób szczególny przy projektowaniu budżetowym 2020 roku. Przerzucenie na budżety Gmin skutków finansowych reformy oświatowej lat 2016–2019, znaczący wzrost cen towarów i usług lat 2018–2019 oraz niewspółmierny do zwiększonych wydatków wzrost dochodów bieżących własnych, zachwiały budżetami Gmin. To wszystko w sytuacji, gdy aż 71% dochodów bieżących własnych budżetu Gminy Zamość 2019 roku zrealizował Minister Finansów bez udziału Organów Gminy. W tym zakresie nic nie zmieniło się od lat, co uzasadnia stwierdzenie, że w zmianach, jakie w Kraju miały miejsce w latach 2016–2019, zapomniano o samorządach gminnych. Taka ocena sytuacji w obliczu trwającej wciąż w Kraju epidemii COVID-19 pogłębia niepokój o możliwości zaspokajania zbiorowych potrzeb Mieszkańców najbliższych lat.
Powyższa ocena stanu gminnych finansów to tylko podsumowanie informacji zawartych na ponad 40 stronach jednej części RAPORTU O STANIE GMINY ZAMOŚĆ, zatytułowanej „Gminne finanse i inwestycje”. Całość RAPORTU to ponad 100 stron spojrzenia na stan realizacji gminnych planów, programów i zadań bieżących. Zachęcam do spokojnej lektury i dyskusji poprzez www.gminazamosc.pl zakładka MENU/ZADAJ PYTANIE WÓJTOWI. Zapraszam do merytorycznej dyskusji o realizacji zadań naszej samorządowej wspólnoty.
13.06.2020 r.
Ryszard Gliwiński – Wójt Gminy Zamość